Progres, czy perfekcja - o pułapce perfekcjonizmu w sporcie

Wymagania jakie stawia przed nami sport wyczynowy są przyczyną powstania różnych mechanizmów w psychice zawodnika. Wyczerpujące przygotowania, wielogodzinne treningi i rywalizacja w połączeniu z różnymi oczekiwaniami kształtuje postawę zawodnika. Motywacja, poczucie wartości, chęć podejmowania wyzwań i stosunek do porażek są natomiast elementami kojarzonymi z uzyskiwaniem dobrych rezultatów. Zawodnik, który jest systematyczny, dokładny, zaangażowany, zdeterminowany i zmotywowany do pracy na treningu jest więc najczęściej postrzegany jako wzór. Chęć sukcesu, głód zwycięstwa i dążenie do perfekcji są zatem cechami charakterystycznymi wybitnego sportowca. Warto jednak zwrócić uwagę zarówno na pozytywną jak i negatywną stronę perfekcjonizmu w sporcie.

Silna motywacja wewnętrzna jest jednym z głównych motorów sukcesu w sporcie i powoduje, że zawodnik chce się doskonalić. Zdarza się jednak, że zawodnik jest bardzo zaangażowany w trening, realizuje dodatkowe zadania i podejmuje się pracy nad sobą w różnych dodatkowych obszarach wspomagających jego wyniki sportowe, ale stając na starcie nie jest w stanie wykorzystać tych zasobów. W treningu nie odpuszcza do momentu realizacji zadania i stawia sobie coraz to nowe, bardziej wymagające cele. Warto zwrócić uwagę, że ciągła chęć doskonalenia to pozytywna postawa, ale jednocześnie pułapka w kontekście poczucia wartości i pewności siebie. Negatywnym aspektem perfekcjonizmu jest wysoka samokrytyka i obsesyjna koncentracja na własnych niedoskonałościach i wadach, przy jednoczesnym ignorowaniu własnych atutów i efektów ciężkiej pracy. Czy taka postawa zawodnika sprzyja uzyskiwaniu pozytywnych rezultatów?

Zawodnik, który doświadcza negatywnych skutków perfekcjonizmu, często nie zauważa efektów własnej pracy do momentu osiągnięcia celu w stu procentach. Jeśli cel, często zbyt wygórowany, nie zostanie zrealizowany, to zadanie jest odbierane jako porażka.  Taki system zero-jedynkowy jest zagrożeniem dla poczucia skuteczności, pewności siebie i negatywnie wpływa na postrzeganie własnej wartości przez zawodnika.  Może to prowadzić do spadku motywacji, satysfakcji a nawet wczesnego wypalenia. W efekcie, chęć zwycięstwa przeobraża się w chęć uniknięcia porażki i popełnienia błędu. Błędna definicja sukcesu i porażki nie pozwala zawodnikowi uczyć się nowych rozwiązań, podejmować wyzwań i odkrywać własnych słabości. Zawodnik nie jest zadowolony z osiąganych rezultatów i nie zauważa progresu, który powinien go zachęcać do treningów i startów na zawodach. W celu radzenia sobie z towarzyszącymi, negatywnymi emocjami zawodnik może zacząć unikać rywalizacji i startów na zawodach.

Dodatkowym aspektem problemu perfekcjonizmu u sportowców jest postrzeganie presji z otoczenia zewnętrznego. Chęć spełnienia własnych oczekiwań, ale również oczekiwań trenera i rodziców potęguje lęk przed porażką i uruchamia postawę unikową. Zawodnik wpada w pułapkę podążania za najlepszą wersją siebie i jednoczesną obawą przed zawiedzeniem innych. Oprócz narażania organizmu na kontuzje związane z nadmierną eksploatacją, zagrożeniem jest także wczesne wypalenie. Wypalenie definiowane jest jako stan emocjonalnego i fizycznego wyczerpania, któremu towarzyszy zaburzone postrzeganie własnych osiągnięć oraz spadek zaangażowania i satysfakcji z uprawiania sportu.

Nie bez powodu temat umiejętnego formułowania celów i koncentracji na indywidualnych standardach jest tak mocno podkreślany w prawidłowym przygotowaniu mentalnym. Zawodnicy skoncentrowani na własnym rozwoju i doskonaleniu własnych umiejętności, a nie zwycięstwie z innymi, mają wyższe poczucie sprawczości. Poczucie kontroli nad osiąganymi rezultatami daje im możliwość analizowania błędów, wyciągania wniosków i pozwala chętniej podejmować wyzwania bez obawy przed porażką i z dala od negatywnych konsekwencji niespełnionych oczekiwań.  Czy formułowanie celów skoncentrowanych na rozwoju umiejętności zabija w młodych zawodnikach zabawę i pasję? Wręcz przeciwnie, podejmując się wyzwań i testując własne limity, przy jednoczesnym odpowiednim feedbacku od trenera i umiejętnym wsparciu rodzica, zawodnik może czerpać satysfakcję z rywalizacji i treningów.

Otaczający nas świat jest kreowany na coraz bardziej perfekcyjny. Chęć bycia perfekcyjnym udziela się również sportowcom, także tym najmłodszym. Pomóżmy stworzyć klimat, który pozwoli czuć się komfortowo popełniając błędy, doskonalić się, dążyć do progresu, nie perfekcji...

-JB